De geschiedenis wil zich nog wel eens herhalen. Bas Kromhout geeft de Haagse actualiteit een historisch perspectief.
Het is en blijft een erbarmelijk gezicht. Staande op het perron van station Voorburg, of voorbij kachelend met de trein richting het achterland, word je in de diepte naast het luchtspoor een klein vierkant torentje gewaar. Eromheen enkele groene perken, die half onder het viaduct lijken te verdwijnen.
Is dit nu de buitenplaats Hofwijck, ooit het trotse bezit van de zeventiende-eeuwse alleskunner Constantijn Huygens? En van zijn zoon, de geniale natuurwetenschapper Christiaan, over wie nog onlangs in Groot-Brittannië een jubelende biografie (Dutch Light) is verschenen? Wie heeft ooit in zijn hoofd kunnen halen om op deze historische plek een betonnen viaduct te bouwen?
Nu dreigt Hofwijck zelfs nog verder in de knel te komen. Binnen de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag is het plan gerezen om een lightrailverbinding aan te leggen tussen Scheveningen en Zoetermeer. Bij Voorburg loopt het tracé langs de verhoogde A12 en het treinspoor, en snijdt het een flinke plak van de buitenplaats af. Als deze plannen doorgaan, wordt Hofwijck voor de tweede keer in zijn geschiedenis ernstig verminkt.
Jacob van Campen
Vóór de aanleg van het treinspoor was de buitenplaats meer dan twee keer zo groot. Tegenwoordig wordt de tuin begrensd door het Westeinde, maar bij de opening in 1642 liep deze door tot aan de huidige Mariannelaan. Voor het ontwerp van zowel de tuin als het woonhuis kreeg Constantijn Huygens hulp van architect Jacob van Campen – van het Mauritshuis, Paleis Noordeinde en het Amsterdamse stadhuis op de Dam. De twee bedachten een bijzonder concept: de plattegrond verwees naar het menselijk lichaam. Het idee leenden ze van de Romein Vitruvius, die in zijn handboek De Architectura de menselijke geometrische verhoudingen aanbeval als grondslag voor de bouwkunst.
Huygens en Van Campen plaatsten het huis in het hoofd van het lichaam, plantten een boomgaard als buik en gebruikten wandellanen voor de armen en benen. Het boven- en onderlichaam werden van elkaar gescheiden door het Westeinde, dat in de zeventiende eeuw als bestond. Constantijn was verrukt over het eindresultaat, en dichtte: ‘De sleutel van mijn hart is die van deze tuin’.
Twee eeuwen later was Huygens’ lusthof zo in verval geraakt, dat de toenmalige eigenaar hem in 1849 voor afbraak te koop zette. Gelukkig kwam er redding van een andere beroemde Voorburger: Guillaume Groen van Prinsterer. De conservatieve politicus, zelf geboren op Vreugd en Rust, was een bewonderaar van Constantijn Huygens. Hij kocht de buitenplaats en knapte hem op. Maar daarmee was Hofwijck nog niet veilig.
Verkeersknooppunt
De stoomtrein had inmiddels zijn intrede gedaan en de Nederlandsche Rhijn-Spoorweg-Maatschappij diende in de jaren 1860 een plan in om Den Haag met Gouda te verbinden. De rails zouden diagonaal over de grond van Hofwijck komen te lopen. Ook moest er een station komen. Alles bij elkaar een verlies van zestig procent van het oppervlak. De ommuurde moestuin naast het woonhuis zou sneuvelen, evenals een koepel die aan het Westeinde stond. Wat erger was: het complete ‘rechterbeen’ van het zeventiende-eeuwse tuinontwerp werd door het spoor geamputeerd.
Groen diende bezwaar in. Via zijn advocaat stelde hij in februari 1868 voor de spoorlijn een stukje oostelijker aan te leggen. Maar zonder effect. De benodigde grond werd onteigend en op 1 mei 1870 tufte de eerste trein van Den Haag naar Gouda, dwars door de tuin van Constantijn en Christiaan. Wat er was overgebleven van het ‘onderlichaam’ verdween onder de tegels van een stationsplein. In 1937 werd pal naast het spoor het eerste stuk snelweg van Nederland aangelegd en veranderde Hofwijck definitief in een modern verkeersknooppunt.Herhaalt de geschiedenis zich nu? Ja, als niemand in de politiek voor het tracé van de lightrailverbinding gaat liggen. De voortekenen zijn wat dat betreft niet gunstig. Als de politici niet in actie komen, is het aan de burgers om protest aan te tekenen. Misschien lukt hun wel, wat Groen van Prinsterer in zijn eentje niet voor elkaar kreeg
Het zou wellicht helpen als ze niet alleen protesteren tegen het plan, maar ook een alternatief voorstellen. Een tunnel voor zowel de nieuwe lightrail als het oude treinspoor en de A12? Waarom niet? Stel je voor: geen lelijk viaduct meer dwars door Voorburg, Hofwijck bevrijd uit zijn beknelling, en de ‘menstuin’ van Huygen weer stevig op twee benen.